 |
|
| |
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
swoje dążenie do odpowiadającego mu dobrostanu. Tymczasem w każdym z tych dóbr tkwi jakiś
brak, wskutek czego każde z nich przedstawia inną postać dobra i różne jego stopnie. W ten sposób
otwiera się przed wolą człowieka możliwość determinowania swego dążenia w różnych kierunkach
i na różnych płaszczyznach. Wolność woli widziana więc od strony swej aktualizacji znajduje
obiektywne uwarunkowanie w ograniczoności i niedoskonałości dostępnych jej dóbr. W ślad za tym
idzie immanentnie tkwiąca w wolności podstawowa ambiwalencja. Dana jej możność krążenia
wśród wielu dóbr zawiera w sobie bowiem możność dążenia ku dobrom pozornym,
małowartościowym czy dla rozwoju człowieka wręcz zgubnym. Warunki egzystencji człowieka
stwarzają więc taki stan rzeczy, w którym twórcza moc wolności woli zespala się w jedno
z niszczycielskim zagrożeniem z jej strony. Nie ma przeto podstaw do apoteozowania wolności
woli, jak gdyby w niej właśnie urzeczywistniał się pełny sens człowieka. Etyka chrześcijańska
afirmuje zatem wolność woli, ale jej nie przecenia.
Niezgodne z tą doktryną filozofii chrześcijańskiej są kierunki deterministyczne. Do takich należą:
a) Determinizm racjonalistyczny. Wychodząc z założeń filozofii idealistycznej poddaje wolność
woli ogólnym kategoriom rozumu określającym rozwojowy proces rzeczywistości. Przyjmuje więc,
że człowiek jako cząstka tej rzeczywistości podlega tym samym prawom koniecznym, co cała ta
rzeczywistość. Na tym stanowisku stali stoicy, Spinoza, Hegel i wielu innych przedstawicieli
różnych szkół filozoficznych.
b) Determinizm psychologiczny. Kierunek ten poddaje człowieka deterministycznemu
mechanizmowi praw rządzących całą przyrodą, a równocześnie przypisuje mu konieczność
działania tego, do czego determinuje go silniejszy motyw25.
Pamiętać wszakże należy, że kierunki deterministyczne pojmują najczęściej swoją teorię woli nie
jako zaprzeczenie, ale tylko jako inną interpretację wolności woli ludzkiej, różną od interpretacji
indeterministycznej i myślenia potocznego. W ich rozumieniu problem streszcza się w pytaniu,
w jaki sposób określić istotę wolności, aby równocześnie nie naruszyć fundamentalnych założeń
determinizmu.
Biorąc jako typowy w tym względzie przykład stanowisko filozofii marksistowskiej, wymienić
można następujące elementy kształtujące wolność człowieka w deterministycznym znaczeniu: 1o
niezależność człowieka od czynników niezgodnych z jego naturą, jak głód, terror, strach itp. (tzw.
wolność od czegoś), 2o znajomość praw rządzących przyrodą i możność kierowania nimi (tzw.
wolność do czegoś) oraz 3o świadomość sprawczego wpływu na wykonane przez niego akty.
W wypadku, kiedy się sprawdzają te trzy wymogi, można o człowieku powiedzieć, że działa
w sposób wolny, mimo że w aktach decyzji i wyboru musi iść zawsze za motywem silniejszym.
A zatem różnica zachodząca między indeterministycznym a deterministycznym pojmowaniem
wolności woli nie dotyczy wcale używanej przez nie terminologii (w obu kierunkach występuje
termin wolność woli), ale ma charakter merytoryczny. Różnica ta polega na tym, że pierwszy z tych
kierunków uznaje, drugi zaś zaprzecza, iż woli przysługuje możność oparcia się silniejszemu
motywowi. Wszystkie inne momenty pełnią rolę podrzędną.
Z drugiej wszakże strony tomistyczna filozofia wolności pozostaje w opozycji do wszystkich
kierunków, które przy dzielących je różnicach łączą się jednak we wspólnej idei absolutyzacji
wolności. Na wymienienie zasługuje:
a) liberalizm indywidualistyczny. W myśl tego poglądu wolność stanowi przejaw naturalnej
doskonałości człowieka i samoczynną, a nieograniczoną od wewnątrz siłę twórczą jego rozwoju,
b) egzystencjalizm współczesny, o którym już była mowa w kontekście antropologicznych podstaw
etyki chrześcijańskiej.
Krytyczne ustosunkowanie się filozofii chrześcijańskiej do poglądów filozoficznych, które
sprowadzić można do wspólnego mianownika kierunków deterministycznych , dotyczy jednej
w gruncie rzeczy, ale rozstrzygajÄ…cej kwestii. Jest niÄ… stan woli w podejmowanych przez niÄ… aktach
decyzji: czy akt ten musi być podjęty po linii silniejszego motywu, czy też leży w mocy woli
człowieka oprzeć się nawet silniejszemu motywowi dokonując wyboru tego, do czego skłania
motyw słabszy. Ujmując rzecz w największym skrócie przyjmijmy wpierw, że miarą siły motywu
jest siła jego oddziaływania na naszą zmysłową sferę doznaniową. Z kolei zgódzmy się, że sprawę
na przysłowiowym ostrzu miecza stawiają sytuacje konfliktowe, a tego rodzaju typową sytuacją jest
zderzenie się ludzkich namiętności z nakazami moralnego prawa. Otóż dostępne nam dane
doświadczenia dowodzą wystarczająco, że leży w mocy ludzkiej woli pójść za głosem słabo na nią
oddziaływującego moralnego dobra, przeciwstawić się zaś sile zmysłowego popędu. Jest to
koronny argument, za pomocą którego filozofia chrześcijańska wykazuje arbitralny charakter tych
kierunków deterministycznych, które uznają dowodową wartość doświadczenia. Przeciwko
racjonalistycznym wersjom determinizmu wystarczy wskazać na wtłoczenie filozofii woli
w deterministyczny schemat ewolucji wszelkiego bytu, wymuszone przez logikÄ™ apriorycznie
założonych ogólnych zasad kosmologicznych.
Przeciwstawia się jednak filozofia chrześcijańska także swoistej hipertrofii, jaka znamionuje
indywidualistyczne pojmowanie wolności. Tym razem zasadniczą racją negacji tego pojmowania
jest wskazanie na głęboką ambiwalencję, która charakteryzuje akty wyboru: dokonują się one na
antypodach dobra i zła, doskonalenia i niszczenia, rozwoju i regresu. Dotknięta tą ambiwalencją
wola człowieka nie jest zdolna własnymi siłami przezwyciężyć tę immanentną antynomię.
Indywidualizm filozoficzny nie dostrzega własnych ograniczeń interpretacyjnych, co świadczy, że
jest to teoria nieadekwatna i wymagająca głęboko sięgającej reinterpretacji.
Podstawy etyki a identyfikacja etyki
Schematycznie i w maksymalnie skondensowanej formie przedstawione elementarne przesłanki
z zakresu filozofii człowieka jako osoby oraz jego rozumnych działań pełnią inną jeszcze ważną
rolę: ich zadaniem jest, zaraz na wstępie, zarysować światopoglądową orientację chrześcijańskiej
etyki filozoficznej. Historia filozofii wystarczająco dowodzi, że każdy liczący się w filozofii
kierunek etyczny wyrasta z określonej orientacji światopoglądowej. Z tego też zródła czerpie
zarówno wyróżniające go treściowe znamiona, jak też przesłanki do określenia własnego
stanowiska na dalszych etapach etycznego myślenia. Krótko mówiąc wyrazna deklaracja odnośnie
do światopoglądowych podstaw kierunków etycznych stanowi niezbędny warunek identyfikacji
tychże kierunków oraz przedkładanych przez nie rozwiązań w szczegółowych zagadnieniach
etycznych.
Zwrócenie uwagi na tę sprawę stanowi równocześnie przestrogę dla początkujących adeptów
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plcs-sysunia.htw.pl
|
| |
|
|
|
| Podobne |
| |
|
| |
|